Paryayvachi Shabd In Hindi – पर्यायवाची शब्द दो शब्दों से मिलकर बना है- पर्याय और वाची, ‘पर्याय’ का अर्थ है, ‘समान’ तथा ‘वाची’ का अर्थ है ‘बोले जाने वाले’। ऐसे शब्द जिसके एक से ज्यादा अर्थ निकले, या अर्थ में समानता हो उन्हें पर्यायवाची शब्द कहा जाता है। Paryayvachi Shabd को समानार्थक और समानार्थी शब्द भी कहा जाता है। यह हिंदी व्याकरण का एक महत्वपूर्ण टॉपिक है जिसके बारे में हर विद्यार्थी को पता होना चाहिए। Show
Table of Contents
Paryayvachi Shabd को अंग्रेजी में Synonyms कहते है। इन शब्दों का प्रयोग करते समय विशेष सावधानी बरतनी चाहिए। हिंदी भाषा में हमे एक शब्द के समान अर्थ वाले कई शब्द मिल जायेंगे, जो पढ़ने में अलग होते है पर उनका अर्थ एक समान ही होता है। तो चलिए आगे बढ़ते है और जानते है Samanarthi Shabd In Hindi के बारे में। पर्यायवाची शब्द की परिभाषासमानार्थी या पर्यायवाची शब्द की व्याकरणिक परिभाषाएं (Synonyms Meaning In Hindi) इस प्रकार है –
उदाहरण- सूर्य का पर्यायवाची शब्द – सूरज, सूर्य, रवि, दिनकर, दिवाकर, भास्कर, प्रभाकर, आदित्य, भानु। इस उदाहरण में आपने देखा कि हमने एक शब्द लिया “सूर्य” और इसके एक से अधिक अर्थ बन गए, तो यही पर्यायवाची शब्द है। इसे भी पढ़े: Muhavare in Hindi – 300+ हिंदी मुहावरे। Paryayvachi Shabd In Hindi“अ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द1. अंधा – नेत्रहीन, अन्ध, चक्षुविहीन, सूरदास। यहाँ हो गए 20 पर्यायवाची शब्द पूरे, चलिए आगे बढ़ते है कुछ और पर्यायवाची शब्द की ओर। 21.अंबु – जल, पानी, नीर, सलिल। इस तरह यहाँ पूरे हो गए 40 पर्यायवाची शब्द। 41. अमूल्य – अनमोल, बहुमूल्य, मूल्यवान, बेशकीमती। “आ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द51. आँख – लोचन, नैन, नयन, नेत्र, विलोचन, अक्षि। बहुत बढ़िया हम आपकी गति से बहुत ही प्रभावित है यहां आपके 60 पर्यायवाची शब्द पुरे हुए। 61. ऑंधी – तूफान, बवंडर, अंधड़। यहाँ हम 80 पर्यायवाची शब्द तक पहुँच चुके है। 81. आज्ञा – फरमान, आदेश, हुक्म। “इ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द85. इच्छुक – उत्सुक, उत्कण्ठितं, अभिलाषा, लालायित, आतुर। 100 Paryayvachi Shabd खत्म हुए। “ई” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द101. ईष्या – मत्सर, स्पर्धा, कुढ़न, द्वेष, डाह, जलन, खार, रश्क, हसद। “उ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द106. उक्ति – कथन, वचन, सूक्ति। यहाँ हो गए 125 पर्यायवाची शब्द पुरे। “ऊ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द126. ऊँचा – ऊपर, अच्छा, बढ़िया, उच्च, उच्च कोटि का, चोटी का। “ऋ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द134. ऋषि – मुनि, साधु, यति, संन्यासी, तत्वज्ञ, तपस्वी। “ए” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द141. एकत्र – समवेत, संग्रहित, संचित, समेकित, संकलित, पूंजीभूत। “ऐ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द147. ऐश्वर्य – वैभव, संपन्नता, धन, संपत्ति, श्री, महत्ता, विभूति, बड़प्पन। “ओ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द149. ओस – तुषार, हिमसीकर, हिमबिन्दु, तुहिनकण, हिमकण। “औ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द153. औषधि – दवा, दवाई, भेषज। “क” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द156. कमल – पुण्डरीक, जलज, पंकज, सरोज, सरसीरूह, उत्पल, नलिन, तामरस, शतदल, अरविन्द, अम्बुज, कोकनद, जलजात, अब्ज, नीरज, 157. सारंग, शतपत्र, वारिज, पद्म, सरसिज, कुशेशय। यहाँ हो गए 170 Paryayvachi Shabd तक पहुँच चुके है। “ख”से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द171. खतरा – अन्देशा, भय, डर, खटका, आशंका। “ग” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द182. गन्ना – इक्षु, ऊख, ईख। “घ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द192. घड़ा – कलश, घट, कुम्भ, गागर, निप, गगरी, कुट। “च” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द200. चाँदी – रजत, सौध, रूपा, रूपक, रौप्य, कलधौत, जातरूप, रुप्य, खजूर। “छ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द215. छानबीन – पूछताछ, खोज, तफतीश, तहकीकात, जाँच पड़ताल, तलाश, अन्वेषण, अनुसंधान। “ज” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द221. जीभ – जिह्वा, रसना, रसिका, रसला, रसज्ञा, जुबान, रसा। “झ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द232. झंडा – ध्वजा, पताका, केतु, निशान, केतन, ध्वज, वैजयंती। “ट” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द239. टीका – व्याख्या, वृत्ति भाषांतरण, भाष्य, विवृति। “ठ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द247. ठिगना – बौना, वामन, नाटा। यहाँ हो गए 253 पर्यायवाची शब्द खत्म। “ड” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द254. डरावना – भयंकर, भीषण, कराल। “त” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द265. तंबू – डेरा, खेमा, वितान, कपड़कोट, छोलदारी, शिविर। “थ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द277. थल – भूमि, जगह, जमीन, स्थान, स्थल, धरती। “द” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द281. दासी – अनुचरी, नौकरानी, बाँदी। “ध” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द289. धनुर्धर – धनुषधारी, धन्वी, तीरंदाज, कमनैत, निषंगी। “न” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द294. निशा – यामिनी, रात्रि, रजनी, क्षपा, शर्वरी, रैन, निशि, विभावरी, निशीथ, तमस्विनी। यहाँ हो गए 304 पर्यायवाची शब्द पूरे। “प” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द305. पाला – हिम, प्रालेय, नीहार, तुहिन, तुषार। “फ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द319. फूल – पुष्प, कुसुम, सुमन, प्रसून। “ब” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द329. बाण – तीर, सायक, नाराच, आशुग, सर। “भ” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द337. भाई – तात, भ्राता, भ्रातृ, सहोदर, बंधु, भैया, सजाता, सगर्भा। “म” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द347. महेश – त्रिपुरारी, कैलाशपति, मदनारि, शिव शंकर, भूतनाथ, चन्द्र शेखर, चन्द्रमौलि, भोले, रूद्र, त्रिलोचन, त्रिनेत्र, आशुतोष, पशुपति, शम्भू, उमापति, सतीपति। “य” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द356. युद्ध – समर, रण, संग्राम, विग्रह, संघर्ष, लड़ाई। “र” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द363. राजा – भूपाल, नरेश, नरपाल, महीप, राव, नरेन्द्र, नृप, भूप, भूपति, महीपाल, महीश, नरपति, शासक। “ल” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द371. लज्जा – लाज, शर्म, हया। 378 Paryayvachi Shabd तक पहुँच चुके है। “व” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द379. वृक्ष – द्रुम, पादप, अगम, पेड़, विटप। “श” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द390. शोभा – सुन्दरता, सौन्दर्य, छटा, मनोहरता, सुषमा। “स” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द401. सुगन्ध – इष्टगन्ध, घ्राण, सुरभि, सुवास, खुशबू, सौरभ, तर्पण। “ह” से शुरू होने वाले पर्यायवाची शब्द412. हीरा – मणिवर, वज्रमणि, हीरक, कुलिश, बजसार। इसे के साथ यहाँ आपके 264 Paryayvachi Shabd पूरे कर चुके है! महत्वपूर्ण पर्यायवाची शब्द
इसे भी पढ़ना न भूले: 22+ Tongue Twisters In Hindi – जो जीभ को चकरा देंगे। Synonyms In Hindiक्रमांकशब्दपर्यायवाची1.एहसानआभार, कृतज्ञता, अनुग्रह।2.एकाएकअचानक, सहसा, एकदम।3.ऐच्छिकस्वेच्छाकृत, वैकल्पिक, अखत्यारी।4.ऐंठठसक, दंभ, कड़, हेकड़ी।5.ऐहिकदुनियावी, लौकिक, सांसारिक।6.ऐक्यएकता, मेल, एका, एकत्व।7.ऐशविलास, ऐयाशी, सुख-चैन।8.कपड़ाकर, चीर, पट, परिधान, अंशु, वस्त्र, अंबर।9.किरणप्रभा, रश्मि, कर, मयूख, ज्योति, गो।10.कामदेवमनोज, आत्मभू, दर्पक, मदन, अनंग, काम।11.कुबेरयक्षराज, धनाधिप, राजराज, धनद।12.कबूतरहारिल, कलरव, कपोत, पारावत।13.कृपाअनुग्रह, अनुकंपा, प्रसाद, करुणा, दया।14.किनाराकगार, तट, तीर।15.क्रोधगुस्सा, कोप, कोह, रोष, आक्रोश।16.कुत्ताश्वान, श्रा, सरमेव, कुक्कुर, शुनक।17.कागापिशुन, कौआ, काग, वायस, करठ।18.कंचनस्वर्ण, कनक, सोना, हिरण्य।19.कंजूसमक्खीचूस, कृपण, सूम।20.खगविहग, विहंग, पक्षी, द्विज, चिड़िया, पंछी, पखेरू, शंकुत, परिंदा, नभचर, अण्डज।21.ख्यालध्यान, विचार, भाव, सम्मति, आदर, लिहाज, सम्मान।22.खोटाअशुद्ध, मिलावटी, दूषित, नकली, खराब, बुरा।23.खोजनामालूम करना, ढूँढ निकालना, पता लगाना, छानबीन करना, पूछताछ करना।24.खेददुख, शोक, मनोव्यथा, अनुताप, कचोट, संताप।25.खीजनाझुंझलाना, चिढ़ना।26.गुफाकंदरा, गुहा, खोह, गह्वर, दरी।27.गृहधाम, निकेतन, आलय, निवास, सदन, आगार।28.गर्मीऊष्मा, ताप, निदाघ, ग्रीष्म।29.गल्लाअनाज, फसल, अन्न।30.गानागीत, तराना, नगमा, गान।31.गिरिराजपर्वतराज, गिरीश, पर्वतेश्वर, हिमालय।32.गुनाहकसूर, अपराध, दोष, खता।33.गुलामीदासता, परवशता, परतंत्रता।34.गेहूँगंदुम, गोधूम, कनक।35.गंभीरशांत, अतल, विकट, भारी, गहरा, दुर्गम, कठिन।36.गाड़ीवाहन, सवारी, बैलगाड़ी, यान, शकट।37.घासतृण, दूर्वा, दूब, कुश, शाद।38.घटघड़ा, कलश, कुम्भ, कुट, गागर, घटक।39.घृतघी, अमृत, नवनीत, हव्य, आज्य, सर्पि, अमृतसार, क्षीरसार।40.घटाघनावली, घनाली, मेघमाला, मेघाली, कादंबिनी।41.घृणाअरुचि, नफरत, जुगुप्सा, अनिच्छा, विरति, घिन।42.चोरतस्कर, रजनीचर, मोषक, कुंभिल।43.चूहाखंजक, इन्दुर, मूषक, आखु।44.चर्मखाल, चमड़ी, त्वचा, त्वक्।45.चतुरदक्ष, पटु, कुशल, नागर विज्ञ, निपुण, प्रवीण, योग्य।46.छाछछाछी, लस्सी, मठा, मही।47.छातीवक्षस्थल, वक्ष, उरोज, सीना, कुच।48.छेरीअजा, छागी, बकरी।49.छुट्टीरुखसत, विराम, अवकाश, विश्राम, फुर्सत।50.छोहप्रेम, ममता, कृपा, स्नेह, अनुग्रह, दया।51.जन्मांधनेत्रहीन, आँधरा, सूरदास, अँधा।52.जमाईजंवाई, जामाता, दामाद।53.जयविजय, फतह, जीत।54.जवानयुवा, नौजवान।55.जनताआमलोग, समुदाय, जनसमूह।56.जीवजीवात्मा, आत्मा, प्राण, रूह।57.जगहस्थल, ठिकाना, अवसर, पड़ाव।58.जहरीलाजहर भरा, प्राण हारी, जहर मिला।59.झड़पबखेड़ा, झगड़ा, हाथापायी, तकरार, झंझट।60.झांसाबवंडर, तूफान, आंधी।61.झरनाप्रपात, उत्स, निर्झर, स्रोत।62.झींगुरझिल्ली, झिल्लिका, घुरघुरा, जंजीरा।63.झटपटतुरंत, तीव्रता से, जल्दी से, तेजी से।64.टसुआअश्क, आंसू, अश्रु।65.टंटाझंझट, झगड़ा, तकरार, लफड़ा, दंगा।66.टोनालटका, टोटका, जादू।67.त्यौहारसमारोह, पर्व, उत्सव।68.थोड़ाअल्प, न्यून, जरा, कम, तनिक, परिमित, लघु, किंचित, स्वल्प।69.थकानथकावट, श्रांति, क्लाति।70.थातीजमापूँजी, धरोहर, अमानत।71.थप्पड़झापड़, तमाचा।72.थाकसमूह, ढेर।73.थोथाखाली, पोला, सारहीन, निकम्मा।74.थाहपरिचय, सीमा, जानकारी, हद, अंदाज, पता।75.थोपनाआरोपित करना, लेपना, कलंकित करना, जमाना, बदनाम करना, चिपकना।76.दुर्लभदुष्प्राप्य, नायाब, अलभ्य, विरल, अप्राप्त।77.दूधपीयूष, दोहज, पय, गौरस।78.दासअनुचर, नौकर, सेवक, चाकर, भृत्य।79.दुर्गाचण्डिका, सिंहवाहिनी, कालिका, कल्याणी, कुमारी, कामाक्षी, सुभद्रा, महागौरी, महाशक्ति, शांभवी।80.द्रौपदीकृष्णा, द्रुपदसुता, पांचाली, याज्ञसेनी, सैरन्ध्री।81.ध्वजध्वजा, केतु, झंडा, केतन।82.धीरजतसल्ली, सब्र, दिलासा, संतोष।83.धन्यवादआभार, मेहरबानी, तारीफ, शाबासी।84.नेताप्रमुख, सरदार, अगुआ, प्रधान, नायक, अग्रणी।85.नाशनष्ट, विनाश, क्षय, ध्वंस, अवसान, प्रलय, हानि।86.नियतिभावी, होनी, प्रारब्ध, भाग्य, देव।87.परागरज, पुष्परज, पुष्पधूलि, कुसुमरज।88.पिशाचभूत, प्रेत, राक्षस।89.फेर-फारघुमाव-फिराव, चालाकी, चक्कर, छल।90.फौजीसिपाही, लश्करी, सैनिक, जंगी।91.बंदरकपि, मर्कट, कीश, वार, हरि, शाखामृग, वानर, केलिप्रिय, पिंगल, दर्भ।92.बुद्धिधी, मनीषा, प्रज्ञा, मति, समझ, अक्ल, जेहन, मेधा, धिषणा, सुजान।93.बर्तनपात्र, बासन, भाँडा।94.बहुतअनेक, अतीव, अति बहुल, प्रचुर, अपरिमित, प्रभूत अपार, अमित, अत्यन्त, असंख्य, विपुल।95.मधुपभ्रमर, अलि, भौंरा, भुंग, षट्पद, मधुकर, द्विरेफ, चंचरीक, मिलिंद, भँवरा।96.मीतसहचर, सखा, सुहृद, सपक्ष, मित्र, संगी, साथी, दोस्त, यार।97.मूंगाप्रवाल, रक्तांग, विद्रुम, रक्तमणि।98.मयूरकेकी, शिखी, शिखंडी, नीलकंठ, मोर, कलाजी, शिवसुत वाहन, वीं, सारंग।99.मुक्तिमोक्ष, कैवल्य, अपवर्ग, परमधाम, परम पद, सद्गति, निर्वाण।100.रोनाऑंसू बहाना, बिलखना, विलाप करना101.रोबआतंक, प्रभाव, दबदबा।102.रोशनीउजाला, दीपक, प्रकाश, चिराग, चमक।103.रोटीचपाती, जीविका, काम-धंधा, फुलका।पर्यायवाची शब्द (MCQ)1. सुधा का पर्यायवाची शब्द नहीं है? A) अमिय उत्तर- D 2. हनुमान का पर्यायवाची शब्द नहीं है? A) पवनसुत उत्तर- D 3. फूल का पर्यायवाची शब्द नहीं है? A) पुष्प उत्तर- D 4. कौन-सा पर्यायवाची ‘पार्वती’ का नहीं है? A) उमा उत्तर- C 5. रात का पर्यायवाची शब्द है? A) निशा उत्तर- A 6. कौन-सा पर्यायवाची शब्द यमुना का नहीं है? A) अर्कजा उत्तर- D 7. कौन-सा पर्यायवाची बादल का नहीं है? A) वारिज उत्तर- D 8. कौन-सा पर्यायवाची ईश्वर का नहीं है? A) कृष्ण उत्तर- A 9. पावक का पर्यायवाची शब्द है? A) आग उत्तर- D 10. केतु का पर्यायवाची शब्द है? A) झंडा उत्तर- A अभ्यास पर्यायवाची शब्द
उत्तर- 1. मेहमान, अभ्यागत, पाहुना। Conclusionये थी आज की पोस्ट Paryayvachi Shabd के बारे में, जिसमे हमने What is Paryayvachi Shabd In Hindi के बारे में जानकारी दी। उम्मीद है आपको हमारे द्वारा दिए गए पर्यायवाची शब्द समझ आए होंगे। अगर आपको हमारे द्वारा दी गई जानकारी पसंद आई हो तो नीचे Comment बॉक्स में कमेंट करके जरूर बताये। इस पोस्ट को अपने दोस्तों के साथ Share करना ना भूले, ताकि ज्यादा से ज्यादा विद्यार्थियों को समानार्थी शब्द से जुड़ी जानकारी प्राप्त हो सके। नारी का पर्यायवाची कौन सा है?Paryayvachi of Nari. स्त्री शब्द का पर्यायवाची इनमें से क्या नहीं है?इनमें से 'स्त्री' का पर्यायवाची 'अबला' है। अत: विकल्प 'अबला' इसका सही उत्तर है। अन्य विकल्प असंगत हैं। स्त्री के अन्य पर्यायवाची शब्द - अबला, नारी, महिला, रमणी, कामिनी, कान्ता, सुंदरी, औरत, वनिता।
निम्न में से कौन महिला का पर्यायवाची है?अबला, रमणी, औरत, कामिनी, मादा, नारी आदि महिला के मुख्य पर्यायवाची शब्द है।
कौन सा पर्यायवाची पार्वती का नहीं है?Detailed Solution. उपर्युक्त प्रश्न का सही उत्तर अर्पणा है । जबकि अपर्णा पार्वती का पर्याय है।
|